الرئيسية
پروانه ها حشراتی هستند كه تقریباً همه مردم آنها را می شناسند و دارای چهار بال هستند كه سطح بال ها بوسیله پولك پوشیده شده است. لارو همه گونه های پروانه ها به استثنا چند گونه محدود از گیاهان مختلف تغذیه می كنند. تعدادی از گونه ها در این راسته از آفات بسیار مهم درختان میوه و تعداد معدود دیگر در شرایط گلخانه ای جزء آفات گیاهان زینتی به شمار می روند.
برای شناسایی و تفكیك گروه‌های مختلف پروانه ها، دو ویژگی مهم الف) رگ بندی بال و ب) مكانیسم جفت شدن بال های جلو و عقب به هنگام پرواز قابل توجه است. رگ بندی بال در پروانه ها نسبتاً ساده و تعداد رگ های عرضی و طولی كم است.
در پروانه ها چهار مكانیسم برای جفت شدن بال های جلو و عقب به هنگام پرواز وجود دارد كه عبارتند از:
1- فیبولا (Fibula)
2- ژوگوم (Jugum)
3- فرنیلوم (Frenulum)
4- هیمورال اَنگِل (Humeral angle)
عمده پروانه های روز پروازی كه در طبیعت مشاهده می شوند دارای مكانیسم هیمورال انگل هستند. لارو پروانه ها بصورت های مختلفی از گیاهان تغذیه می كنند. تعدادی از آنها آزادانه از قسمت های مختلف گیاه مانند برگ، میوه یا گل تغذیه میكنند و یا در داخل شاخه و تنه درختان بافت چوبی گیاه را استفاده میكنند. تعداد معدودی از گونه ها هم جزء آفات انباری هستند و در شرایط انباری از انواع خشكبار تغذیه می كنند.
راسته لپیدوپترا به پنج زیر راسته تقسیم می شود كه عبارتند از:
1. زیر راسته زوگلوپترا (Zeugloptera) ؛ تنها پروانه هایی هستند كه دارای آرواره بالا می‌باشند. بنابراین توانایی تغذیه از مواد جامد مثل گرده گل‌ها را دارند و این ویژگی در سایر پـروانـه هـا دیــده نمی شـود. در ایـن زیـر راستــه خـانـواده میـكروپـتریـژیـده (Micropterygidae) حائز اهمیت است.
2. زیر راسته داكنونیفا (Dacnonypha) ؛ گرچه حشرات كامل دارای آرواره هستند ولی آرواره هایشان غیرفعال است. در واقع گاله های مربوط به هر یك از آرواره های پایین بهم متصل شده و خرطوم را بوجود آورده‌اند كه بوسیله آن از مواد مایع تغذیه می كنند.
3. زیر راسته اكسوپوریا (Exoporia) ؛ در این راسته خانواده ای به نام هیپالیده (Hepialidae) وجود دارد كه از نظر شكل ظاهری شباهت به پروانه های اسفینژیده (Sphingidae) دارد ولی لاروهای آنها عموماً از ریشه گیاهان تغذیه می كنند.
4.زیر راستهمونوتریزیا (Monotrysia)؛ تعدادی از گونه های مونوتریزیا بصورت می‌نوز فعالیت
می كنند. مهم‌ترین خانواده این زیر راسته استیگملیده (Stigmellidae) است كه لارو های آن از پارانشیم برگ های گیاهان تغذیه میكنند.
5. بزرگترین زیر راسته دیتریسیا (Ditrysia) ؛ عمده پروانه ها در این زیر راسته تقسیم‌بندی می شوند كه به تعدادی از خانواده های آن اشاره می كنیم:
خانواده تینیئیده (Tineidae) یكی از خانواده های زیر راسته دیتریسیا است كه عموماً لارو آنها از منسوجات تغذیه می كنند.
- لیونیتیده(Lyonetidae) و گراسی لاریده (Gracillaridae) نیز می‌نوز هستند كه لاروهایشان در بین اپیدرم فوقانی و زیرین برگ از پارانشیم برگ گیاهان تغذیه می كنند.
- خانواده پیه ریده (Pieridae) كه در واقع روز پرواز بوده و جزء آفات مهم كَلَم هستند. این خانواده دارای دامنه میزبانی نسبتاً وسیعی هستند و امكان فعالیت آنها در شرایط گلخانه ای روی محصولات گلخانه ای وجود دارد.
- خانواده لیكینیده (Lycaenidae)؛ تعدادی از لاروهای گونه های این خانواده در لانه مورچه‌ها زندگی می كنند. در واقع مورچه ها تعدادی از جمعیت خودشان را در اختیار لارو این پروانه ها قرار می دهند و این‌ها هم از مراحل مختلف قبل از بلوغ مورچه ها تغذیه می كنند و تولید عسلك كرده كه مورچه ها از عسلك تولید شده توسط این لارو پروانه ها تغذیه می كنند.
پروانه های باتر فلای (Butterfly) یا پروانه های روز 1- اسفینجیده (Sphingidae) تعدادی از گونه های این خانواده در داخل كندو های زنبــور عســل زندگی می كنـند. گـونـه ای بـه نــام اكـرونتیـا اوتـروپـوس (Acherontia atropos) جزء آفات مهم زنبور عسل به شمار می رود. گونه های دیگر این خانواده از گیاهان تغذیه می كنند. ویژگی بارز لاروها داشتن شاخی در انتهای بدن می‌باشد كه به شناسایی آنها كمك می‌كند.
2- خانواده ساتورنیده (Saturnidae) شامل بزرگترین پروانه های موجود در ایران می باشد. گونه پر طاووسی گلابی بزرگترین پروانه ای است كه در ایران وجود دارد.
3- نیمفالیده (Nymphalidae)
4- ساتی رئیده (Satyridae)
5- پاپیلیونیده (Papilionidae)
6- دانائیده(Danaidae)
و تعدادی دیگر از خانواده ها كه لاروشان عموماً در روی گیاهان مرتعی و یا درختان میوه از برگ گیاهان تغذیه می كنند. این پروانه‌ها جزء آفات هم محسوب نمی شوند و تحت كنترل دشمنان طبیعی هستند.
بسیاری از پروانه های روز پرواز جزء آفات مهم نیستند ولی تعدادی از پروانه های شب پرواز تحت نام موس (Moths)در خانواده های نوكتوئیده (Noctuidae) و پیرالیده(Pyralidae) از آفات بسیار مهم محصولات زراعی و گیاهی مختلف هستند
بطور كلی جمعیت موجودات بوسیله دو دسته از عوامل كنترل می‌شوند.
الف) عوامل طبیعی مثل سرما؛
ب) دشمنان طبیعی.
به همین دلیل در گذشته كشاورزان در زمستان زمین‌هایشان را آب می دادند تا زمین یخ ببندد و بسیاری از شفیره آفات مهم كه در داخل خاك زندگی می كردند به این طریق از بین بروند.
از عوامل كنترل كننده دشمنان طبیعی لارو پروانه ها عمدتاً زنبورهای براكلونیده (Braclonidae) و مگس‌های خانواده تاكی نیده (Tachinidae) می باشند كه از اهمیت زیادی برخوردارند.