الرئيسية
اشاره: دبيرخانه شورای
عالی انفورماتيك كشور وظايف متعددی را بر عهده دارد، بررسی سياست‌ها و خط
مشی‌های اساسی به منظور هدايت‌های فعاليت‌های انفورماتيكی كشور، مطالعه
مستمر به منظور پويايی نظامی پويا و سالم انفورماتيك در كشور و برنامه
ريزی در جهت اشاعه و توسعه فرهنگ انفورماتيك، بررسی و تشخيص صلاحيت موسسات
و شركت‌های متقاضی فعاليت در زمينه انفورماتيك، تدوين استانداردهای مورد
نياز در زمينه انفورماتيك، نظارت و هدايت انجام پروژه‌های بنيادی و
كاربردی ملی، ثبت نرم‌افزارها و حمايت از حقوق مولفان نرم‌افزار و بررسی
مسائل حقوقی كاربرد كامپيوتر و ... از جمله وظايف اين دبيرخانه است. اطلاع
يافتيم كه اين دبيرخانه تهيه سيستم عامل ملی را دستور كار خود دارد. به
منظور آشنايی با اين سيستم و مراحل اجرايی آن گفت‌وگويی با دكتر محمد
سپهری راد مشاور رئيس سازمان مديريت و برنامه‌ريزی كشور و دبيرشورای عالی
انفورماتيك اتجام داده‌ايم كه در پی می‌آيد.
لطفا مطالبی را در خصوص سيستم عامل ملی و دلايل رويكرد نظام انفورماتيك كشور به اين سيستم را ارايه فرماييد.
در حال حاضر عمده
رايانه‌هايی كه مورد بهره‌برداری قرار می‌گيرد رايانه‌های شخصی بوده و
سيستم عامل مورد استفاده در اين رايانه‌ها (تقريبا بدون استثنا) سيستم
عامل ويندوز است. استفاده گسترده از اين سيستم مشكلاتی را به همراه دارد
كه عمده‌ترين آنها عبارت است از:
منبع اين سيستم عامل در
اختيار ما نيست و حفره‌های امنيتی در آن وجود دارد. از اين رو، بدون آن كه
كاربران بدانند، ممكن است اين حفره‌های امنيتی برايشان مشكل ايجاد كند و
اطلاعات آنها در معرض نفوذ خرابكاران قرار گيرد.
در ايران قانونی كه
حمايت كننده نرم‌افزارهای خارجی باشد وجود ندارد و اين نرم‌افزارها به طور
رايگان تكثير می‌شوند و همه از آن استفاده می‌كنند، اگر ايران بخواهد به
سازمان تجارت جهانی (WTO) بپيوندد، قطعا ادامه اين روش امكان پذير نيست و
كشور مجبور خواهد شد برای استفاده از نرم‌افزارهای خارجی، بهای آن را
بپردازد.
به اين دلايل و دلايل فرعی ديگر، تصميم گرفته شد برای روزی كه با شرايطی
متفاوت نسبت به امروز روبه رو خواهيم بود، يك سيستم عامل ملی تدوين شود.
سيستمی كه اين مشكلات را نداشته باشد يا آنها را به حداقل برساند. بر اساس
تجاربی كه در دنيا وجود دارد و همچنين تجارب كشورهايی كه كم و بيش با چنين
مسائلی مواجه بودند، چنين سيستم عاملی بايد بر اساس سيستم عامل‌هايی كه
منبع آنها باز است، ساخته شود. تهيه يك سيستم عامل ملی توسط خود ايران
امكان پذير نيست. به دليل اين كه كار بسيار فنی و پيچيده‌ای را می‌طلبد.
اما سيستم عاملی وجود دارد كه منبع آن در اختيار همگان است و به صورت
مداوم توسط علاقه‌مندان به اين حرفه و حوزه بهبود پيدا می‌كند و ابزارها و
امكانات جديدی برای آن فراهم می‌شود.
از بين سيستم عامل‌های
منبع باز، سيستم عامل لينوكس مناسب‌تر از همه تشخيص داده شد. كشورهايی
مانند آلمان، چين و بعضی از كشورهای آمريكای جنوبی هم اين سيستم را انتخاب
كرده‌اند. مزايايی سيستم ياد شده اين است كه اولا، منبع آن باز است،
بنابراين جزئياتش در اختيار كسانی كه بخواهند روی آن كار كنند، قرار دارد.
ثانيا، ايمنی اين سيستم بسيار بالاست. البته بعضی معتقدند امنيت بالای اين
سيستم به دليل آن است كه هنوز مورد توجه خرابكاران قرار نگرفته و اگر
سيستم مزبور مانند ويندوز كاربرد فراوانی داشته باشد، بدون شك توجه
نفوذگران را سوی خود جلب می‌كند و از حفره‌های ناامن آن هم سواستفاده
خواهد شد. اما در حال حاضر اين وضعيت وجود ندارد و سيستم لينوكس نسبت به
ويندوز امنيت بسيار بالاتری دارد.
فعاليت‌های مطالعاتی و اجرايی سيستم عامل ملی از چه زمانی آغاز شده و تاكنون چه مراحلی را طی كرده است؟
بر اساس مقدمات مذكور.
مطالعاتی در سال 1380 آغاز شد تا ابعاد مسئله را بشكافد كه اگر ما بخواهيم
چنين كاری را انجام دهيم، حد و حدود آن چيست؟ بر اساس مطالعات، تعريف
مسئله تقريبا روشن شد. بعد از مشخص شدن حدود مسئله، پروژه وارد مرحله
اجرايی شد. در كنار دبيرخانه لازم بود يك سيستم مديريت فنی هم وجود داشته
باشد. برای اين منظور، با مركز فناوری اطلاعات و ارتباطات پيشرفته شريف (
وابسته به دانشگاه صنعتی شريف) قراردادی منعقد شد تا مسائل فنی و هدايت
پروژه را به لحاظ استانداردهای فنی دنبال كنند و يك كميته راهبردی هم از
افراد متخصص تشكيل شد تا هدايت كلان پروژه را بر عهده بگيرد. بنابراين در
اينجا دو دسته مسئله مطرح می‌شود: يكی مسائل مربوط به اينكه مجموع فعاليت
چيست و پروژه چه مراحلی را پی می‌گيرد و دوم، مسائل مربوط به بعد فنی
پروژه.
البته يادآوری اين نكته
ضروری است، بعد از معين شدن حدود مسئله، يك طرح كلان استخراج و در اين طرح
كلان مشخص شد كدام فعاليت پيش نياز كدام فعاليت ديگر است؟ هر فعاليت چقدر
طول می‌كشد؟ نتايج يك فعاليت در كدام فعاليت مورد استفاده قرار می‌گيرد؟
و...
اين طرح كلان در كميته راهبردی بررسی و تصويب شده است و انجام پروژه بر اساس طرح كلان پيش خواهد رفت.
در اين پروژه، زير
پروژه‌هايی هم تعريف شدند و روش اين است كه زير پروژه‌ها به شركت‌ها و
گروه‌های متفاوتی سپرده شوند تا آنها را انجام دهند. پس از انجام و آزمون
اين فعاليت يكپارچه سازی آنها توسط همان مركز مسئول بعدفنی كار ( مركز
فناوری اطلاعات و ارتباطات پيرشفته شريف) انجام می‌گيرد.
علاوه بر اين، برای آنكه
سيستم عامل ياد شده جا بيفتد و كاربران از آن استقبال كنند، نيازمند انجام
فعاليت‌های فرهنگ سازی هستيم. برنامه ريزی مربوط به فرهنگ سازی هم توسط
مركزی كه نام بردم انجام خواهد شد، مانند برگزاری سمينارها و ... برای
كاربران و شركت‌های انفورماتيكی يا پيش‌بينی دروس دانشگاهی برای دانشجويان
تا آنان ترغيب شوند پروژه‌هايشان را در اين ارتباط بگذرانند به طوری كه پس
از فارغ التحصيلی با اين سيستم آشنا و پشتوانه خوبی برای آن در جامعه
باشند.
لطفا در خصوص زير پروژه‌های طرح سيستم عامل ملی توضيح بيشتری ارائه فرماييد؟
در اولين مرحله كار
8پروژه مشخص شد و ارتباط اينها با يكديگر معلوم شد كه كدام پروژه بايد پيش
از ديگری انجام شود و نتايج چيست؟ يكی از پروژه‌ها به 5 زيرپروژه تقسيم و
مشخصات فنی كامل آنها تبيين شد و از طريق آگهی در رسانه‌ها و ... به اطلاع
همگان رسيد و از دست اندركاران اين حوزه خواسته شد، اگر قادرند اين
پروژه‌ها را انجام بدهند، پيشنهادهای خود را ارايه كنند، در نهايت
پيشنهادها توسط مركز فناوری اطلاعات وارتباطات پيشرفته شريف بررسی و با
تمام پيشنهاد دهندگان مصاحبه‌هايی انجام و پس از امتياز بندی پيشنهادها،
هريك از پروژه‌ها بر اساس امتيازها به بهترين پيشنهاد دهنده سپرده و در
نهايت قرارداد كار منعقد شد. البته بعضی از زيرپروژه‌ها در مدت كوتاهی
مثلا شش ماه و بعضی در مدتی طولانی‌تر به انجام می‌رسند و هزينه هريك در
مقايسه با ديگری متفاوت است.
اقدامات بعدی در راستای استقرار سيستم عامل ملی چيست وبه نظر جنابعالی اين پروژه چه زمانی به پايان خواهد رسيد؟
اقدام بعدی اين است كه
پروژه‌های بعدی آماده و بخشی از امور مربوط به فرهنگ سازی آغاز شود. اولين
مرحله فرهنگ سازي، برگزاری سمينارهايی در داخل و خارج از دانشگاه‌ها خواهد
بود تا اين فضا مهيا شود. پيش بينی ما اين است كه پروژه تقريبا بين 3 تا 4
سال طول بكشد و طی اين زمان سيستم عاملی ملی برای فارسی سازی آماده می‌شود
و نرم‌افزارهای كاربردی مانند واژه پرداز، مرورگر، ابزار پست الكترونيك و
... نيز توليد خواهد شد.
ميزان اعتبار اختصاص يافته به اين پروژه در سال 81 و سال جاری چقدر است و از كدام منابع تامين می‌شود؟
به علت اينكه يك چنين
كاری منافع تجاری ندارد، تمامی هزينه‌ها بايد توسط دولت تامين شود. در سال
1381، 120ميليون تومان اعتبار در اختيار اين پروژه قرار گرفت كه 100ميليون
تومان آن از خزانه دريافت شد و امسال هم پيش بينی می‌شود حدود 500ميليون
تومان هزينه پروژه‌ها باشد. البته پيش بينی ما اين است كه با زمينه سازی
مناسب، وقتی اين سيستم توسط كاربران مورد استفاده قرار گيرد و تعداد
كاربران افزايش يابد، بازارهايی هم برای بخش خصوصی به وجود خواهد آمد و
بخش خصوصی ميتواند اين سيستم‌ها را بر عهده گيرد و در اين ساختار
نرم‌افزارهای جديد به وجود آورد، در نتيجه بعد از سه سال يا چهار سال، در
كنار اين فعاليت‌ها، اهداف تجاری كه انگيزه‌ای برای كار وسرمايه گذاری بخش
خصوصی می‌شود نيز ايجاد خواهد شد.
به نظر شما چه موانعی بر سر راه استقرار سيستم عامل ملی وجود خواهد داشت؟
نفوذ سيستم عامل ويندوز
بسيار گسترده است، بنابراين گسترش دادن سيستم عامل ملی بر اساس لينوكس به
سهولت انجام نمی‌شود و مدت‌ها طول می‌كشد تا كاربران به ويژه كاربران
غيرحرفه‌ای ترغيب شوند با اين سيستم كار كنند. البته می‌توان سيستم را
طوری ساخت كه سهولت كاربری سيستم‌های مبتنی بر ويندوز را هم داشته باشد و
در بحث‌های فنی هم اين امر مورد تاكيد قرار دارد تا كاربران احساس مشكل
نكنند.
در هر حال، اين سيستم،
سيستمی خواهد بود كه منبع آن باز است، برای محيط فارسی ساخته می‌شود،
همراه با سيستم عامل نرم‌افزارهای كاربردی و ابزارهای برنامه ساز به فارسی
خواهد بود
عالی انفورماتيك كشور وظايف متعددی را بر عهده دارد، بررسی سياست‌ها و خط
مشی‌های اساسی به منظور هدايت‌های فعاليت‌های انفورماتيكی كشور، مطالعه
مستمر به منظور پويايی نظامی پويا و سالم انفورماتيك در كشور و برنامه
ريزی در جهت اشاعه و توسعه فرهنگ انفورماتيك، بررسی و تشخيص صلاحيت موسسات
و شركت‌های متقاضی فعاليت در زمينه انفورماتيك، تدوين استانداردهای مورد
نياز در زمينه انفورماتيك، نظارت و هدايت انجام پروژه‌های بنيادی و
كاربردی ملی، ثبت نرم‌افزارها و حمايت از حقوق مولفان نرم‌افزار و بررسی
مسائل حقوقی كاربرد كامپيوتر و ... از جمله وظايف اين دبيرخانه است. اطلاع
يافتيم كه اين دبيرخانه تهيه سيستم عامل ملی را دستور كار خود دارد. به
منظور آشنايی با اين سيستم و مراحل اجرايی آن گفت‌وگويی با دكتر محمد
سپهری راد مشاور رئيس سازمان مديريت و برنامه‌ريزی كشور و دبيرشورای عالی
انفورماتيك اتجام داده‌ايم كه در پی می‌آيد.
لطفا مطالبی را در خصوص سيستم عامل ملی و دلايل رويكرد نظام انفورماتيك كشور به اين سيستم را ارايه فرماييد.
در حال حاضر عمده
رايانه‌هايی كه مورد بهره‌برداری قرار می‌گيرد رايانه‌های شخصی بوده و
سيستم عامل مورد استفاده در اين رايانه‌ها (تقريبا بدون استثنا) سيستم
عامل ويندوز است. استفاده گسترده از اين سيستم مشكلاتی را به همراه دارد
كه عمده‌ترين آنها عبارت است از:
منبع اين سيستم عامل در
اختيار ما نيست و حفره‌های امنيتی در آن وجود دارد. از اين رو، بدون آن كه
كاربران بدانند، ممكن است اين حفره‌های امنيتی برايشان مشكل ايجاد كند و
اطلاعات آنها در معرض نفوذ خرابكاران قرار گيرد.
در ايران قانونی كه
حمايت كننده نرم‌افزارهای خارجی باشد وجود ندارد و اين نرم‌افزارها به طور
رايگان تكثير می‌شوند و همه از آن استفاده می‌كنند، اگر ايران بخواهد به
سازمان تجارت جهانی (WTO) بپيوندد، قطعا ادامه اين روش امكان پذير نيست و
كشور مجبور خواهد شد برای استفاده از نرم‌افزارهای خارجی، بهای آن را
بپردازد.
به اين دلايل و دلايل فرعی ديگر، تصميم گرفته شد برای روزی كه با شرايطی
متفاوت نسبت به امروز روبه رو خواهيم بود، يك سيستم عامل ملی تدوين شود.
سيستمی كه اين مشكلات را نداشته باشد يا آنها را به حداقل برساند. بر اساس
تجاربی كه در دنيا وجود دارد و همچنين تجارب كشورهايی كه كم و بيش با چنين
مسائلی مواجه بودند، چنين سيستم عاملی بايد بر اساس سيستم عامل‌هايی كه
منبع آنها باز است، ساخته شود. تهيه يك سيستم عامل ملی توسط خود ايران
امكان پذير نيست. به دليل اين كه كار بسيار فنی و پيچيده‌ای را می‌طلبد.
اما سيستم عاملی وجود دارد كه منبع آن در اختيار همگان است و به صورت
مداوم توسط علاقه‌مندان به اين حرفه و حوزه بهبود پيدا می‌كند و ابزارها و
امكانات جديدی برای آن فراهم می‌شود.
از بين سيستم عامل‌های
منبع باز، سيستم عامل لينوكس مناسب‌تر از همه تشخيص داده شد. كشورهايی
مانند آلمان، چين و بعضی از كشورهای آمريكای جنوبی هم اين سيستم را انتخاب
كرده‌اند. مزايايی سيستم ياد شده اين است كه اولا، منبع آن باز است،
بنابراين جزئياتش در اختيار كسانی كه بخواهند روی آن كار كنند، قرار دارد.
ثانيا، ايمنی اين سيستم بسيار بالاست. البته بعضی معتقدند امنيت بالای اين
سيستم به دليل آن است كه هنوز مورد توجه خرابكاران قرار نگرفته و اگر
سيستم مزبور مانند ويندوز كاربرد فراوانی داشته باشد، بدون شك توجه
نفوذگران را سوی خود جلب می‌كند و از حفره‌های ناامن آن هم سواستفاده
خواهد شد. اما در حال حاضر اين وضعيت وجود ندارد و سيستم لينوكس نسبت به
ويندوز امنيت بسيار بالاتری دارد.
فعاليت‌های مطالعاتی و اجرايی سيستم عامل ملی از چه زمانی آغاز شده و تاكنون چه مراحلی را طی كرده است؟
بر اساس مقدمات مذكور.
مطالعاتی در سال 1380 آغاز شد تا ابعاد مسئله را بشكافد كه اگر ما بخواهيم
چنين كاری را انجام دهيم، حد و حدود آن چيست؟ بر اساس مطالعات، تعريف
مسئله تقريبا روشن شد. بعد از مشخص شدن حدود مسئله، پروژه وارد مرحله
اجرايی شد. در كنار دبيرخانه لازم بود يك سيستم مديريت فنی هم وجود داشته
باشد. برای اين منظور، با مركز فناوری اطلاعات و ارتباطات پيشرفته شريف (
وابسته به دانشگاه صنعتی شريف) قراردادی منعقد شد تا مسائل فنی و هدايت
پروژه را به لحاظ استانداردهای فنی دنبال كنند و يك كميته راهبردی هم از
افراد متخصص تشكيل شد تا هدايت كلان پروژه را بر عهده بگيرد. بنابراين در
اينجا دو دسته مسئله مطرح می‌شود: يكی مسائل مربوط به اينكه مجموع فعاليت
چيست و پروژه چه مراحلی را پی می‌گيرد و دوم، مسائل مربوط به بعد فنی
پروژه.
البته يادآوری اين نكته
ضروری است، بعد از معين شدن حدود مسئله، يك طرح كلان استخراج و در اين طرح
كلان مشخص شد كدام فعاليت پيش نياز كدام فعاليت ديگر است؟ هر فعاليت چقدر
طول می‌كشد؟ نتايج يك فعاليت در كدام فعاليت مورد استفاده قرار می‌گيرد؟
و...
اين طرح كلان در كميته راهبردی بررسی و تصويب شده است و انجام پروژه بر اساس طرح كلان پيش خواهد رفت.
در اين پروژه، زير
پروژه‌هايی هم تعريف شدند و روش اين است كه زير پروژه‌ها به شركت‌ها و
گروه‌های متفاوتی سپرده شوند تا آنها را انجام دهند. پس از انجام و آزمون
اين فعاليت يكپارچه سازی آنها توسط همان مركز مسئول بعدفنی كار ( مركز
فناوری اطلاعات و ارتباطات پيرشفته شريف) انجام می‌گيرد.
علاوه بر اين، برای آنكه
سيستم عامل ياد شده جا بيفتد و كاربران از آن استقبال كنند، نيازمند انجام
فعاليت‌های فرهنگ سازی هستيم. برنامه ريزی مربوط به فرهنگ سازی هم توسط
مركزی كه نام بردم انجام خواهد شد، مانند برگزاری سمينارها و ... برای
كاربران و شركت‌های انفورماتيكی يا پيش‌بينی دروس دانشگاهی برای دانشجويان
تا آنان ترغيب شوند پروژه‌هايشان را در اين ارتباط بگذرانند به طوری كه پس
از فارغ التحصيلی با اين سيستم آشنا و پشتوانه خوبی برای آن در جامعه
باشند.
لطفا در خصوص زير پروژه‌های طرح سيستم عامل ملی توضيح بيشتری ارائه فرماييد؟
در اولين مرحله كار
8پروژه مشخص شد و ارتباط اينها با يكديگر معلوم شد كه كدام پروژه بايد پيش
از ديگری انجام شود و نتايج چيست؟ يكی از پروژه‌ها به 5 زيرپروژه تقسيم و
مشخصات فنی كامل آنها تبيين شد و از طريق آگهی در رسانه‌ها و ... به اطلاع
همگان رسيد و از دست اندركاران اين حوزه خواسته شد، اگر قادرند اين
پروژه‌ها را انجام بدهند، پيشنهادهای خود را ارايه كنند، در نهايت
پيشنهادها توسط مركز فناوری اطلاعات وارتباطات پيشرفته شريف بررسی و با
تمام پيشنهاد دهندگان مصاحبه‌هايی انجام و پس از امتياز بندی پيشنهادها،
هريك از پروژه‌ها بر اساس امتيازها به بهترين پيشنهاد دهنده سپرده و در
نهايت قرارداد كار منعقد شد. البته بعضی از زيرپروژه‌ها در مدت كوتاهی
مثلا شش ماه و بعضی در مدتی طولانی‌تر به انجام می‌رسند و هزينه هريك در
مقايسه با ديگری متفاوت است.
اقدامات بعدی در راستای استقرار سيستم عامل ملی چيست وبه نظر جنابعالی اين پروژه چه زمانی به پايان خواهد رسيد؟
اقدام بعدی اين است كه
پروژه‌های بعدی آماده و بخشی از امور مربوط به فرهنگ سازی آغاز شود. اولين
مرحله فرهنگ سازي، برگزاری سمينارهايی در داخل و خارج از دانشگاه‌ها خواهد
بود تا اين فضا مهيا شود. پيش بينی ما اين است كه پروژه تقريبا بين 3 تا 4
سال طول بكشد و طی اين زمان سيستم عاملی ملی برای فارسی سازی آماده می‌شود
و نرم‌افزارهای كاربردی مانند واژه پرداز، مرورگر، ابزار پست الكترونيك و
... نيز توليد خواهد شد.
ميزان اعتبار اختصاص يافته به اين پروژه در سال 81 و سال جاری چقدر است و از كدام منابع تامين می‌شود؟
به علت اينكه يك چنين
كاری منافع تجاری ندارد، تمامی هزينه‌ها بايد توسط دولت تامين شود. در سال
1381، 120ميليون تومان اعتبار در اختيار اين پروژه قرار گرفت كه 100ميليون
تومان آن از خزانه دريافت شد و امسال هم پيش بينی می‌شود حدود 500ميليون
تومان هزينه پروژه‌ها باشد. البته پيش بينی ما اين است كه با زمينه سازی
مناسب، وقتی اين سيستم توسط كاربران مورد استفاده قرار گيرد و تعداد
كاربران افزايش يابد، بازارهايی هم برای بخش خصوصی به وجود خواهد آمد و
بخش خصوصی ميتواند اين سيستم‌ها را بر عهده گيرد و در اين ساختار
نرم‌افزارهای جديد به وجود آورد، در نتيجه بعد از سه سال يا چهار سال، در
كنار اين فعاليت‌ها، اهداف تجاری كه انگيزه‌ای برای كار وسرمايه گذاری بخش
خصوصی می‌شود نيز ايجاد خواهد شد.
به نظر شما چه موانعی بر سر راه استقرار سيستم عامل ملی وجود خواهد داشت؟
نفوذ سيستم عامل ويندوز
بسيار گسترده است، بنابراين گسترش دادن سيستم عامل ملی بر اساس لينوكس به
سهولت انجام نمی‌شود و مدت‌ها طول می‌كشد تا كاربران به ويژه كاربران
غيرحرفه‌ای ترغيب شوند با اين سيستم كار كنند. البته می‌توان سيستم را
طوری ساخت كه سهولت كاربری سيستم‌های مبتنی بر ويندوز را هم داشته باشد و
در بحث‌های فنی هم اين امر مورد تاكيد قرار دارد تا كاربران احساس مشكل
نكنند.
در هر حال، اين سيستم،
سيستمی خواهد بود كه منبع آن باز است، برای محيط فارسی ساخته می‌شود،
همراه با سيستم عامل نرم‌افزارهای كاربردی و ابزارهای برنامه ساز به فارسی
خواهد بود