الرئيسية
از آنجا که بر روی ورزشکاران زن پژوهشهای دقیق و گسترده ای صورت نگرفته است یک اتفاق نظر و تفاهم کلی در مورد سطح عملکرد آنها وجود ندارد . وجود اختلافات فیزیولوژیک و نیز ساختاری بین جنس زن و مرد هم مزید بر علت شده است . در اینجا به تعدادی از ویژگی های جنس مؤنث در ارتباط با ورزش و فعالیت بدنی اشاره می کنیم .
اگر چه بر اساس نظرسنجی ها ، اکثر ورزشکاران زن معتقد به افت عملکرد بدنی در دوران قاعدگی هستند . اما از لحاظ فیزیکی زنانی بوده اند که در طی زمان قاعدگی قادر به شکستن رکوردهای جهانی شده اند .
فعالیت ورزشی شدید سبب کاستن سطح استروژن خون می شود ، اما لزوماً بر سطح عملکرد بدنی اثری ندارند .
در تمرینات با شدت برابر ، اختلافی در میزان بروز آسیبهای ناشی از ورزش در زن و مرد دیده نمی شود .
قرصهای ضدبارداری هر چند ممکن است سبب تغییرات چشمگیرفیزیولوژیک در بدن زن شوند، اما تأثیر عمده ای روی عملکرد فرد نخواهند گذاشت .
حاملگی در ۲ تا ۳ ماه اول ، اثر منفی روی عملکرد نمی گذارد ، لابد می دانید در المپیک سال ۱۹۵۶ ملبورن ، ۳ تن از برندگان مدال طلا حامله بودند . حتی بعد از طی حاملگی اگر وضعیت جسمی و شکل پیش از حامگی زن بازگردد ، مشکلی در رقابتهای ورزشی نخواهد داشت .
ورزش سبب بهبود دانستیه ( تراکم ) استخوان زنان نمی شود بلکه فقط سبب حفظ آن می گردد . در صورت مصرف مقادیر کافی کلسیم ، ورزش احتمالاً در شکل گیری استخوانهای قویتر کمک خواهد کرد .
هیچ محدودیت سنی برای شرکت در ورزشهای استقامتی وجود ندارد . حتی زنان ۸۰ ساله هم توانایی شرکت منظم در دوهای ماراتن را دارند ، اگر چه مدت زمان طی شده بیشتر خواهد بود .
دقیقاً معلوم نیست که آیا زنان سریعتر می دوند یا مردان ؟ فقط می دانیم که در ازای هر دهه عمر ، زنان توانایی سرعت بخشی در دویدن به میزان ۱۴ متر در دقیقه دارند .
در حالیکه این رقم برای مردان ۷ متر در دقیقه است . البته با توجه به اختلالات فیزیکی به نظر نمی رسد که زنان توانایی غلبه بر مردان در مسافتهای کوتاه را داشته باشند . اما ، عکس این موضوع در دوهای با مسافت طولانی صدق می کند که به نظر می رسد به علت چربی بالاتر موجود در بدن زنان است و به عنوان منبع انرژی عمل می کند . به علاوه تعریق در دماهای بالاتر بدن ، سبب حفظ و نگهداری بیشتر آب بدن خواهد شد .
● تفاوت فیزیولوژیک بین زنان و مردان ورزشکار :
این اختلافات در زمینه سیستم اسکلتی و عوامل بیومکانیکی نمود دارند ، ورزشکاران زن بطور معمول ( ولی نه همیشه ) کوچکتر و کوتاهتر بوده ، لگنی پهن تر دارند ، زانوها به داخل متمایل شده و ساق پاها انحنای کمتری دارند . این ویژگیها از جمله مواردی هستند که احتمال ایجاد برخی از آسیها مانند درهای کشککی - رانی را بالا می برند .
ورزشکاران زن درصد بالاتری از چربی بدن داشته و حدود ۳۰٪ قدرت عضلانی کمتری نسبت به مردان دارند که بویژه مربوط به اندام فوقانی است . اما در هر صورت به رشته ورزشی خاصی بستگی دارد تا اینکه جنسی خاص عامل آن باشد .
● سودمندی ورزش در بانوان :
تمرینات منظم ورزشی دارای فواید مشابهی در زنان و مردان است . یعنی کاهش فشار خون ، پائین آوردن تعداد ضربان قلب و افزایش ظرفیت هوازی همراه با کاهش درصد چربی بدن ، تمام موارد به پیشگیری از آترواسکلروز و بیماریهای قلبی کمک می کنند . به علاوه ورزشهای توأم با اعمال وزن روی بدن ، سبب تقویت استخوانها و جلوگیری از پوکی استخوان می شوند .
● موارد منع ورزش در بانوان :
زمانی تصور می شد که ورزش شدید به سیستم تولید مثل زنان آسیب می رساند . در ضمن عقیده داشتند که زنان بویژه در جریان عادت ماهیانه نباید ورزش کنند . امروزه خلاف هر دوی این موارد ثابت شده است .
● اثرات ورزش روی قاعدگی :
زنان ورزشکار مستعد اختلالات قاعدگی از جمله تأخیر در شروع آن ، فقدان اولیه و ثانویه ، افزایش فاصله بین دوسیکل قاعدگی و فقدان تخمک گذاری می باشند . به عنوان مثال ، فقدان قاعدگی در سه تا پنج درصد کل جمعیت رخ می دهد اما در ۶۰-۱۵٪ زنان ورزشکار مشاهده می شود . از جمله علل آن ، وزن پائین بدن ، از دست دادن سریع وزن ، شروع سریع ورزشهای سنگین ، تغذیه ناکافی در مقایسه با احتیاج به انرژی و وجود استرسهای فیزیکی و روانی است.
در صورت فقدان قاعدگی به مدت طولانی ، خطر کاهش دانستیه استخوانی و ایجاد پوکی استخوان زودرس وجود دارد . به نظر می رسد سایر اختلالات قاعدگی خانمها از هر ورزش هم در کاهش دانستیه استخوان در دراز مدت مؤثر باشند. فقدان هورمون استروژن ، لااقل به صورت تئوریک سبب بالا رفتن چربیهای خون و ایجاد اترواسکلروز زودرس می شود . پس درمان مناسب اختلالات قاعدگی اهمیت به سزایی دارد .
● فواید فعالیت بدنی و ورزش در یک زن باردار :
▪ انجام تمرینات منظم بدنی در طی بارداری :
سبب بهبود خواب ، بالا رفتن حس اعتمادبه نفس ، کاهش شدت و یا بروز دردکمر و ورید های واریسی ، جلوگیری از افزایش بیش از حد وزن و حفظ سطح آمادگی بدنی مادر می شود . اگر چه از لحاظ تئوریک ، ورزش شدید در جریان حاملگی می تواند سبب ایجاد آسیبهایی به نوزاد و یا مادر شود . با توجه به این پژوشها ، لزومی به کاهش شدت ورزش در زنان باردار حس نمی شود .
در جریان حاملگی ، ورزشهایی با شدت کم تا متوسط انجام می شود ، ورزش منظم ( حداقل ۳ بار در هفته ) به شکلهای مقطع ترجیح داده می شود .
بعد از سه ماه اول حاملگی از ورزش در حالت خوابیده به پشت خودداری ورزند . چرا که این حالت سبب کاهش برون ده قلبی در برخی زنان می شود . در ضمن دوره های طولانی مدت ایستادن هم توصیه نمی شود .
در صورت احساس خستگی باید ورزش را قطع کنند . اصولاً فعالیت تا حدی توصیه می شود که به خستگی نیانجامد . ورزشهای بدون وزنه مثل دوچرخه سواری و شنا با حداقل خطر آسیب به مادر و جنین همراه بوده و می توانند تا پایان دوره حاملگی ادامه یابند .
انجام هر گونه ورزش که با خطر برخورد ضربه و آسیب به شکم همراه باشد ، ممنوع است . بویژه در سه ماهه آخر حاملگی ، با توجه به وزن رحم حامله و نیز اضافه وزن ، مادر باید مراقب از دست دادن تعادل بدن ، ناشی از تغییر در محور ثقل باشد .
باید رژیم غذایی مناسب و ورزش در جریان حاملگی تأمین شود . به علاوه تأمین آب مورد نیاز بدن دارای اهمیت است .
ورزشهای دوران حاملگی وابسته به وضعیت هر فرد تفاوت خواهد کرد . نوع این ورزشها بسته به سطح آمادگی قبلی خانم باردار ، وضعیت پزشکی وی ، در دسترس بودن وسایل تمرینی و ترجیح خود وی است .
▪ قطع ورزش در صورت وجود هر یک از علائم زیر توصیه می شود :
ـ تنگی نفس
ـ سردرد
ـ ضعف عضلانی
ـ تهوع
ـ خستگی
ـ درد قفسه سینه
ـ درد پشت
ـ درد لگن
ـ اشکال در راه رفتن
ـ کاهش فعالیت جنین
ـ انقباضات متوالی رحم
ـ خونریزی از واژن
ـ ترشح مایع آمنیوتیک
▪ منع مطلق انجام ورزش در حین حاملگی :
ـ خونریزیهای اخیر رحمی
ـ دیسترس جنینی
ـ بیماریهای قلبی
ـ سابقه سقط یا زایمان زودرس ( بیش از یکبار )
ـ فشارخون حاملگی
ـ دیابت و بیماریهای کلیوی کنترل نشده
ـ پارگی اخیر پرده ها
از شیرجه زدن در آب ، رفتن به مکانهای با ارتفاع زیاد و اکسیژن کم ، شنا در آب بسیار گرم یا بسیار سرد و اسکی روی آب نیز خودداری شود .
اگر چه بر اساس نظرسنجی ها ، اکثر ورزشکاران زن معتقد به افت عملکرد بدنی در دوران قاعدگی هستند . اما از لحاظ فیزیکی زنانی بوده اند که در طی زمان قاعدگی قادر به شکستن رکوردهای جهانی شده اند .
فعالیت ورزشی شدید سبب کاستن سطح استروژن خون می شود ، اما لزوماً بر سطح عملکرد بدنی اثری ندارند .
در تمرینات با شدت برابر ، اختلافی در میزان بروز آسیبهای ناشی از ورزش در زن و مرد دیده نمی شود .
قرصهای ضدبارداری هر چند ممکن است سبب تغییرات چشمگیرفیزیولوژیک در بدن زن شوند، اما تأثیر عمده ای روی عملکرد فرد نخواهند گذاشت .
حاملگی در ۲ تا ۳ ماه اول ، اثر منفی روی عملکرد نمی گذارد ، لابد می دانید در المپیک سال ۱۹۵۶ ملبورن ، ۳ تن از برندگان مدال طلا حامله بودند . حتی بعد از طی حاملگی اگر وضعیت جسمی و شکل پیش از حامگی زن بازگردد ، مشکلی در رقابتهای ورزشی نخواهد داشت .
ورزش سبب بهبود دانستیه ( تراکم ) استخوان زنان نمی شود بلکه فقط سبب حفظ آن می گردد . در صورت مصرف مقادیر کافی کلسیم ، ورزش احتمالاً در شکل گیری استخوانهای قویتر کمک خواهد کرد .
هیچ محدودیت سنی برای شرکت در ورزشهای استقامتی وجود ندارد . حتی زنان ۸۰ ساله هم توانایی شرکت منظم در دوهای ماراتن را دارند ، اگر چه مدت زمان طی شده بیشتر خواهد بود .
دقیقاً معلوم نیست که آیا زنان سریعتر می دوند یا مردان ؟ فقط می دانیم که در ازای هر دهه عمر ، زنان توانایی سرعت بخشی در دویدن به میزان ۱۴ متر در دقیقه دارند .
در حالیکه این رقم برای مردان ۷ متر در دقیقه است . البته با توجه به اختلالات فیزیکی به نظر نمی رسد که زنان توانایی غلبه بر مردان در مسافتهای کوتاه را داشته باشند . اما ، عکس این موضوع در دوهای با مسافت طولانی صدق می کند که به نظر می رسد به علت چربی بالاتر موجود در بدن زنان است و به عنوان منبع انرژی عمل می کند . به علاوه تعریق در دماهای بالاتر بدن ، سبب حفظ و نگهداری بیشتر آب بدن خواهد شد .
● تفاوت فیزیولوژیک بین زنان و مردان ورزشکار :
این اختلافات در زمینه سیستم اسکلتی و عوامل بیومکانیکی نمود دارند ، ورزشکاران زن بطور معمول ( ولی نه همیشه ) کوچکتر و کوتاهتر بوده ، لگنی پهن تر دارند ، زانوها به داخل متمایل شده و ساق پاها انحنای کمتری دارند . این ویژگیها از جمله مواردی هستند که احتمال ایجاد برخی از آسیها مانند درهای کشککی - رانی را بالا می برند .
ورزشکاران زن درصد بالاتری از چربی بدن داشته و حدود ۳۰٪ قدرت عضلانی کمتری نسبت به مردان دارند که بویژه مربوط به اندام فوقانی است . اما در هر صورت به رشته ورزشی خاصی بستگی دارد تا اینکه جنسی خاص عامل آن باشد .
● سودمندی ورزش در بانوان :
تمرینات منظم ورزشی دارای فواید مشابهی در زنان و مردان است . یعنی کاهش فشار خون ، پائین آوردن تعداد ضربان قلب و افزایش ظرفیت هوازی همراه با کاهش درصد چربی بدن ، تمام موارد به پیشگیری از آترواسکلروز و بیماریهای قلبی کمک می کنند . به علاوه ورزشهای توأم با اعمال وزن روی بدن ، سبب تقویت استخوانها و جلوگیری از پوکی استخوان می شوند .
● موارد منع ورزش در بانوان :
زمانی تصور می شد که ورزش شدید به سیستم تولید مثل زنان آسیب می رساند . در ضمن عقیده داشتند که زنان بویژه در جریان عادت ماهیانه نباید ورزش کنند . امروزه خلاف هر دوی این موارد ثابت شده است .
● اثرات ورزش روی قاعدگی :
زنان ورزشکار مستعد اختلالات قاعدگی از جمله تأخیر در شروع آن ، فقدان اولیه و ثانویه ، افزایش فاصله بین دوسیکل قاعدگی و فقدان تخمک گذاری می باشند . به عنوان مثال ، فقدان قاعدگی در سه تا پنج درصد کل جمعیت رخ می دهد اما در ۶۰-۱۵٪ زنان ورزشکار مشاهده می شود . از جمله علل آن ، وزن پائین بدن ، از دست دادن سریع وزن ، شروع سریع ورزشهای سنگین ، تغذیه ناکافی در مقایسه با احتیاج به انرژی و وجود استرسهای فیزیکی و روانی است.
در صورت فقدان قاعدگی به مدت طولانی ، خطر کاهش دانستیه استخوانی و ایجاد پوکی استخوان زودرس وجود دارد . به نظر می رسد سایر اختلالات قاعدگی خانمها از هر ورزش هم در کاهش دانستیه استخوان در دراز مدت مؤثر باشند. فقدان هورمون استروژن ، لااقل به صورت تئوریک سبب بالا رفتن چربیهای خون و ایجاد اترواسکلروز زودرس می شود . پس درمان مناسب اختلالات قاعدگی اهمیت به سزایی دارد .
● فواید فعالیت بدنی و ورزش در یک زن باردار :
▪ انجام تمرینات منظم بدنی در طی بارداری :
سبب بهبود خواب ، بالا رفتن حس اعتمادبه نفس ، کاهش شدت و یا بروز دردکمر و ورید های واریسی ، جلوگیری از افزایش بیش از حد وزن و حفظ سطح آمادگی بدنی مادر می شود . اگر چه از لحاظ تئوریک ، ورزش شدید در جریان حاملگی می تواند سبب ایجاد آسیبهایی به نوزاد و یا مادر شود . با توجه به این پژوشها ، لزومی به کاهش شدت ورزش در زنان باردار حس نمی شود .
در جریان حاملگی ، ورزشهایی با شدت کم تا متوسط انجام می شود ، ورزش منظم ( حداقل ۳ بار در هفته ) به شکلهای مقطع ترجیح داده می شود .
بعد از سه ماه اول حاملگی از ورزش در حالت خوابیده به پشت خودداری ورزند . چرا که این حالت سبب کاهش برون ده قلبی در برخی زنان می شود . در ضمن دوره های طولانی مدت ایستادن هم توصیه نمی شود .
در صورت احساس خستگی باید ورزش را قطع کنند . اصولاً فعالیت تا حدی توصیه می شود که به خستگی نیانجامد . ورزشهای بدون وزنه مثل دوچرخه سواری و شنا با حداقل خطر آسیب به مادر و جنین همراه بوده و می توانند تا پایان دوره حاملگی ادامه یابند .
انجام هر گونه ورزش که با خطر برخورد ضربه و آسیب به شکم همراه باشد ، ممنوع است . بویژه در سه ماهه آخر حاملگی ، با توجه به وزن رحم حامله و نیز اضافه وزن ، مادر باید مراقب از دست دادن تعادل بدن ، ناشی از تغییر در محور ثقل باشد .
باید رژیم غذایی مناسب و ورزش در جریان حاملگی تأمین شود . به علاوه تأمین آب مورد نیاز بدن دارای اهمیت است .
ورزشهای دوران حاملگی وابسته به وضعیت هر فرد تفاوت خواهد کرد . نوع این ورزشها بسته به سطح آمادگی قبلی خانم باردار ، وضعیت پزشکی وی ، در دسترس بودن وسایل تمرینی و ترجیح خود وی است .
▪ قطع ورزش در صورت وجود هر یک از علائم زیر توصیه می شود :
ـ تنگی نفس
ـ سردرد
ـ ضعف عضلانی
ـ تهوع
ـ خستگی
ـ درد قفسه سینه
ـ درد پشت
ـ درد لگن
ـ اشکال در راه رفتن
ـ کاهش فعالیت جنین
ـ انقباضات متوالی رحم
ـ خونریزی از واژن
ـ ترشح مایع آمنیوتیک
▪ منع مطلق انجام ورزش در حین حاملگی :
ـ خونریزیهای اخیر رحمی
ـ دیسترس جنینی
ـ بیماریهای قلبی
ـ سابقه سقط یا زایمان زودرس ( بیش از یکبار )
ـ فشارخون حاملگی
ـ دیابت و بیماریهای کلیوی کنترل نشده
ـ پارگی اخیر پرده ها
از شیرجه زدن در آب ، رفتن به مکانهای با ارتفاع زیاد و اکسیژن کم ، شنا در آب بسیار گرم یا بسیار سرد و اسکی روی آب نیز خودداری شود .